Malou Hart is inmiddels afgestudeerd en werkt als journalist bij het Parool. Maar tijdens haar Master Journalistiek (UvA) reisde zij eind 2024 mee naar Guatemala om verslag te doen van de projecten: 

In december was ik twee weken mee met de schoolprojecten van Stichting Simbólica Projecten om de bijeenkomsten vast te leggen. Als ‘sobrina’ (nichtje) van Simbólica-oprichter Aldine Burgman wist ik al veel over de stichting en had ik een idee wat ik kon verwachten. Toch heb ik me deze weken veel verwonderd over het land, de kinderen en de projecten.  

De projecten begonnen in Antigua. Een pittoresk stadje met lage, gekleurde huizen en omringd door vulkanen. Antigua trekt veel toeristen en oogt daardoor welvarender dan andere steden in Guatemala. Toch wonen ook in deze stad kinderen voor wie naar school gaan niet vanzelfsprekend is. We ontmoetten deze groep op een parkeerplaats aan de rand van de stad.  

 

Het was leuk om te zien dat Aldine de groep al kent – de bijeenkomsten zijn elk jaar vaste prik voor zowel haar als voor de kinderen. Tijdens deze samenkomst wisten de jongeren en kinderen wat de bedoeling was, ze waren gelijk stil toen Aldine het woord nam. ‘Wat willen jullie later worden?’ Een beetje giechelig en afwachtend keken de kinderen haar aan. Langzaam kwamen de eerste antwoorden. Dokter, brandweerman, juf of meester. Dat kan je niet worden zonder naar school te gaan, wisten de kinderen ook. Aldine complimenteerde hun ouders voor het naar school sturen van hun kinderen. Voor hen is het makkelijker om ze thuis te houden zodat de kinderen kunnen werken en zo meehelpen met het verdienen van de kost.  

 

Meer dan de helft van de Guatemalteekse bevolking leeft onder de armoedegrens, en die groep is grotendeels van inheemse afkomst. Sterker nog, de kaart van de armste dorpjes in Guatemala correspondeert bijna één op één met de kaart van Maya-dorpen. In de hooglanden van Guatemala zijn families afhankelijk van onzekere oogsten en verdienen ze vaak niet meer dan tussen de 3 en 7 euro per dag. Het leefbaar loon is het dubbele.   

 

Alleen al het aanschaffen van een tas of schoolspullen kan een drempel zijn voor ouders om hun kinderen niet naar school te sturen. Tijdens de bijeenkomsten van Stichting Simbólica Projecten krijgen alleen de kinderen die zich hebben aangemeld voor het nieuwe schooljaar een rugzak met schoolspullen.  

 

Goede en slechte politieagenten 

Na het welkomstwoord van Aldine mochten de kinderen de rugzakken persoonlijk komen ophalen. Maar niet zomaar: eerst moesten ze vertellen hoe oud ze zijn, naar welke klas ze gaan en wat ze later wilden worden. Een jongen wilde graag politieagent worden. ‘Een goede of een slechte?’ vroeg Aldine grappend. De groep moest lachen. ‘Een goede natuurlijk’, antwoordde de jongen.  

 

Hoewel er grapjes over worden gemaakt, is het echt zo dat in Guatemala een groot deel van de politie niet je beste vriend is. Sommige agenten worden door corrupte superieuren gedwongen tot clandestiene belastingheffing terwijl straatbendes en drugscriminelen de grote steden domineren.  

De politieke corruptie is een groeiend probleem in het land. Volgens ngo Transparency International is de corruptie in Guatemala onuitroeibaar: ‘De staat heeft geen institutionele middelen om hiertegen te vechten, omdat ook het Openbaar Ministerie en de magistratuur gecorrumpeerd zijn en de corrupte elites beschermen en degenen die zich er tegen uitspreken vervolgen.’ De anti-corruptie plannen van de huidige president Bernardo Arévalo worden ook constant gesaboteerd. Vooral inheemse Guatemalteken – die nauwelijks vertegenwoordigd zijn in de politiek – hebben wat te winnen bij een niet-corrupt beleid.  

 

Focus op dromen 

Toch blijft de sfeer tijdens de Stichting Simbólica Projecten schoolprojecten positief – de focus ligt meer op de dromen van de kinderen voor de toekomst dan de huidige maatschappelijke problemen. Na de bijeenkomst in Antigua vertrokken we naar Panajachel. Dat is een klein dorpje aan het meer Atitlan. Het is ook het dorp waar Aldine’s compagnon Carlos Rochac woont. Carlos gaat mee naar alle projecten en regelt de logistieke dingen zoals het juiste aantal rugzakken, de lijsten met namen en de planning. Vanuit Panajachel gingen we in de dagen die volgden naar de andere projecten. Veel van deze dorpen lagen meer afgelegen in de bergen, en konden we soms alleen met een pick-up of met de boot bereiken.  

 

Tijdens deze ritten werd het me duidelijk dat je in Guatemala niet altijd van een vooropgestelde planning uit kan gaan. Er gebeuren vaak ongelukken op de smalle bergwegen, die ook vaak de enige route zijn om van A naar B te komen. Als er een vrachtwagen de berg niet opkomt, staan honderden auto’s daarachter uren te wachten. Wij hebben dat ook meerdere keren gehad. Een keer ging het niet om een ongeluk: voor een traditie rondom de feestdagen werd er een boom gekapt, waardoor de stoet auto’s achter hen (waaronder wij) in totaal bijna drie uur (!) stil stond. Alles is een avontuur in Guatemala! 

 

Uiteindelijk zijn we bij alle plaatsen langs geweest. De opzet van de bijeenkomsten is hetzelfde als die in Antigua: Aldine houdt een interactief beginpraatje over de projecten, vertelt over het belang van onderwijs en van toekomstdromen. Vervolgens vertellen de kinderen wat ze willen worden en wordt er hard voor hun dromen geapplaudisseerd.  

 

Toch was geen enkele bijeenkomst hetzelfde. De dorpen verschillen sterk van elkaar. In sommige gemeenschappen, zoals Momostenango, zijn ze luid en maken ze grappen. In Panajachel was er zelfs een jongetje dat, toen hij vertelde dat hij zanger wilde worden, de microfoon overnam en een geheel kerstnummer opvoerde. In andere dorpen, zoals in Tecpan en Santa Cruz del Quiché, zijn ze juist heel verlegen en durven kinderen hun dromen niet te vertellen. Overal werden we met open armen ontvangen.  

 

Laptopprojecten 

In sommige dorpen kregen jongeren naast een rugtas, ook een laptop. Aankomend studenten kunnen bij Stichting Simbólica Projecten een aanvraag doen voor het apparaat. Ze vullen dan een uitgebreid formulier in met hun motivatie en waarom ze een laptop nodig hebben. Op basis daarvan worden jongeren geselecteerd Voordat ze de laptop krijgen, geven ze nog een speech aan de mensen uit hun dorp over wat ze gaan studeren, hun motivatie voor hun studie, maar ook de obstakels en uitdagingen in hun leven tot dan toe.  

 

De speeches waren voor mij vaak de hoogtepunten van de bijeenkomsten. Ze waren heel goed voorbereid, en uit het hoofd en met veel passie verteld. Op mij maakte de speech van Belinda uit Chichicastenango bijvoorbeeld veel indruk. Zij vertelde dat haar motivatie om te gaan studeren niet alleen voor haarzelf is, maar ook voor haar familie. ‘Vecht voor waar je van droomt’, sloot ze mee af.  

 

Het was leuk om te zien dat de aanwezigen bij de bijeenkomst de laptop-studenten feliciteerden en dat de andere kinderen een beetje naar ze opkeken. Ik kan me voorstellen dat, door zo publiekelijk de laptop in ontvangst te nemen na een bevlogen speech, andere kinderen gemotiveerd zijn om dat ook ooit te bereiken.  

 

Santiago Atitlan 

Van alle bijzondere projecten, heeft denk ik het bezoek aan Santiago Atitlan de meeste indruk op mij gemaakt. Santiago Atitlan is een dorp aan de andere kant van het meer, we gingen er met de boot heen vanuit Panajachel. In totaal stonden er drie projecten op de planning in en rondom Santiago Atitlan. De eerste was in een kleine school op een koffieplantage. Het was een klein houten huisje met kieren tussen de planken en ramen zonder glas. Het stonk er een beetje naar de mestproducten die ze op de koffieplantage gebruiken. Normaal werken sommige kinderen dagdelen op de plantage. Nu zaten ze netjes in een kringetje in hun uniform in het schoolgebouwtje.  

 

Bij dit project was ook de burgemeester van Santiago Atitlan aanwezig. In eerste instantie om zijn dankbaarheid te uiten voor de schoolprojecten van Stichting Simbólica Projecten. Maar het leek ook een beetje alsof hij campagne aan het voeren was. Hij had zijn eigen fotograaf mee (die zich voorstelde als journalist), hield zijn eigen openingspraatje en deelde ook tassen uit. Hoewel hij de boel soms dus wat overnam, heeft hij wel aan Aldine beloofd dat de school uitgebreid zou worden met meer leerkrachten – iets wat ze in Santiago Atitlan graag willen.  

 

Na afloop van het tweede project die dag in het gemeentehuis, nam de burgemeester het woord om zijn dank te uiten aan Aldine, Stichting Simbólica Projecten, Carlos en de donateurs. Hij had zelfs houten oorkondes laten maken.  

 

De burgemeester ging niet mee naar het laatste project die dag. Dit project was in een rehabilitatiecentrum voor vrouwen. De Guatemalteken die ik heb gesproken noemen alcoholisme als een groot probleem dat bij veel van hun vrienden en familie voorkomt – en dus ook bij vrouwen. De kinderen van de cliënten in de kliniek waren aanwezig om een rugtas in ontvangst te nemen. Ik vond het bijzonder om te zien dat op zo’n plek die eigenlijk helemaal niet gezellig is, er toch veel blijdschap en luchtigheid kan ontstaan met een bijeenkomst die over de toekomst van kinderen gaat.  

 

Ik denk dat ik dat vooral meeneem uit de weken in Guatemala met Stichting Simbólica Projecten: dat niet alleen spullen belangrijk zijn om mensen te helpen, maar het samenkomen net zo. Tijdens de bijeenkomsten worden kinderen en ouders zich weer even bewust van het belang en de lol van onderwijs. Ze staan stil bij hun toekomstdromen en stellen doelen op om deze te bereiken.  

 

Tot nu toe hebben die bijeenkomsten ook behoorlijk wat uitgehaald. In de afgelopen 15 jaar zijn er duizenden rugzakken uitgedeeld en daarmee veel kinderen naar school gegaan. ‘We zijn nu echt aan het oogsten’, zei Aldine aan het einde van de projecten. Sommigen van de Guatemalteekse jongeren zijn doorgestroomd naar de universiteit. Voor hen is het worden van juf, (goede) politieagent, of psycholoog niet slechts een droom, maar een doel binnen handbereik.